مهارت تصمیم‌گیری یکی از مهم‌ترین اصول برای داشتن انتخاب‌های درست و زندگی همراه با احساس رضایتمندی است. در این مقاله شما با مراحل تصمیم‌گیری صحیح و انواع شیوه‌های تصمیم‌گیری آشنا شده و با یادگیری تکنیک‌های کاربردی قدرت تصمیم‌گیری خود را افزایش می‌دهید.
تصمیم‌گیری چیست؟
تصمیم‌گیری فرآیند جمع‌آوری اطلاعات، بررسی، ارزیابی گزینه‌های موجود و انتخاب یک گزینه‌ی مناسب با معیارها، روحیات و تمایلات فرد است. استفاده از فرآیند تصمیم‌گیری گام به گام می‌تواند به فرد کمک کند تا با سازماندهی اطلاعات مرتبط و تعریف گزینه‌های جایگزین، تصمیماتی سنجیده و منطقی بگیرید. این رویکرد شانس انتخاب رضایت‌بخش‌ترین گزینه را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
در واقع، تصمیم‌گیری یعنی انتخاب گزینه‌ها و شناسایی آنها برای یک موقعیت با توجه به ارزش‌های ساختاری فرد، خانواده و جامعه.
یک فرد در موقعیت‌های مختلف گزینه‌های زیادی برای انتخاب دارد و در میان این گزینه‌ها باید گزینه‌ی درست را با توجه به شرایط موجود شناسایی و انتخاب کند. این گزینه‌های انتخابی دو گزینه‌ی مهم را پشتیبانی می‌کنند: اول این که بیشترین نزدیکی با ارزش‌ها، خواسته‌ها و سبک زندگی فرد داشته باشد؛ دوم این که با این انتخاب بیشترین احتمال رسیدن به موفقیت برای فرد فراهم شود.
انواع تصمیم‌گیری
به‌منظور درک چگونگی دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری، لازم است ابتدا انواع تصمیم‌گیری را بشناسیم.
تصمیم‌گیری را می‌توان به سه دسته‌ی تصمیم‌گیری در شرایط مطمئن، تصمیم‌گیری در شرایط نامطمئن و تصمیم‌گیری در شرایط تعارض تقسیم کرد. در ادامه، به بررسی هر کدام می‌پردازیم.
الف)تصمیم‌گیری در شرایط مطمئن
در این روش از تصمیم‌گیری، فرد در مورد کلیه‌ی متغیرها آگاهی دارد و می‌داند چه اتفاقی قرار است رخ دهد. به عبارتی فرد نتیجه‌ی تصمیم خود را می‌داند. برای مثال یک کارمند معترض به شیوه مدیریت وقتی تصمیم می‌گیرد اعتراض خود را بیان کند از عواقب تصمیم خود آگاه است. این فرد می‌داند که ممکن است بعد از اجرای تصمیم، شغل خود را از دست بدهد.
ب)تصمیم‌گیری در شرایط نامطمئن
در این نوع تصمیم‌گیری عواقب تصمیم‌گیری اصلاً مشخص نیست و خود به دو حالت کلی تقسیم می‌شود:
- تصمیم‌گیری در شرایط اطمینان ریسکی
در این نوع تصمیم‌گیری برخی از داده‌ها و متغیرها نامشخص هستند، اما می‌توان آنها را پیش بینی کرد. برای مثال، وقتی فردی در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند، در حال تصمیم‌گیری در شرایط اطمینان ریسکی است. زیرا با توجه به نوسانات بازار متغیرها نامشخص هستند، اما فرد می‌تواند آن را پیش بینی کند.
- تصمیم‌گیری در شرایط عدم اطمینان ریسکی
در این روش متغیرها کاملا نامشخص هستند و فرد نمی‌تواند آنها را تجزیه، تحلیل و آنالیز کند. در این نوع تصمیم‌گیری برخورداری از مهارت تصمیم‌گیری بسیار اهمیت دارد. عموماً در این نوع تصمیم‌گیری‌ها که بیشتر در سازمان‌ها رخ می‌دهد از طراحی ماتریکسی استفاده می‌کنند.
ج)تصمیم‌گیری در شرایط تعارض
این تصمیم گیری زمانی رخ می‌دهد که یک تعارض وجود دارد و فرد باید در وضعیت موجود یک تصمیم درست بگیرد تا تعارض را حل کند.
تصمیم‌گیری فردی و سازمانی
روش دیگری نیز برای تقسیم‌بندی تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد. می‌توان انواع تصمیم‌گیری‌ها را به تصمیم گیری فردی و سازمانی نیز تقسیم بندی کرد. در تصمیم گیری فردی، فرد به دنبال تصمیم‌گیری برای زندگی شخصی خود است؛ اما در تصمیم‌گیری سازمانی مدیران به دنبال تصمیم‌گیری برای کل سازمان و پیشرفت آن هستند.
قدرت تصمیم‌گیری ما چه زمانی به چالش کشیده می‌شود؟
همه‌ی ما قدرت تصمیم‌گیری داریم، گاهی تصمیم‌گیری‌هایمان با موفقیت همراه است و گاهی با شکست مواجه می‌شویم. ما با قرار گرفتن در شرایط گوناگون تصمیمات مختلفی می‌گیریم. هرکدام از ما در طول روز باید با توجه به شرایط موجود تصمیماتی بگیریم که اغلب به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف) گروه اول تصمیماتی هستند که نیاز به دقت و تمرکز زیادی ندارند. به عنوان مثال، انتخاب لباس برای بیرون رفتن یا انتخاب غذا برای وعدههای غذایی. این دسته از تصمیم‌گیری‌ها عواقب جدی و خطرناکی به دنبال نخواهند داشت؛ چرا که در تعیین فاکتور‌های اساسی مثل کار، سلامتی، ارتباطات و… نقش زیادی ایفا نمی‌کنند.
ب) گروه دوم تصمیم‌گیری‌هایی هستند که در ارکان اساسی زندگی نقش دارند و نداشتن مهارت تصمیم‌گیری می‌تواند مشکلات بزرگی را در زندگی فرد به وجود آورد. این‌جاست که قدرت تصمیم‌گیری ما به‌چالش کشیده می‌شود.
گاهی اوقات نتایج تصمیمات ما نه تنها بر زندگی خودمان بلکه بر زندگی افراد وابسته به ما مثل خانواده و همکاران هم تاثیر میگذارد. عموماً این تصمیم‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. در این صورت است که دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری ضرورت پیدا می‌کند. اگر راه‌های متفاوت را بررسی کنیم مطمئناً می‌توانیم مطلوب‌ترین گزینه را انتخاب کنیم.
مراحل تصمیم‌گیری
هر تصمیم برای آنکه به نتیجهای مطلوب‌تر ختم شود و فرد تصمیم‌گیرنده در مسیری درست قرار بگیرد لازم است مراحلی را پشت سر بگذارد که به شرح زیر است.
مرحله اول: چرایی مسئله را مشخص کنید
برای این که بتوانید به مهارت تصمیم‌گیری برسید، در ابتدا با طرح یک پرسش چرایی مسئله را مشخص کنید. به عنوان مثال، گرفتن این تصمیم چه کمکی به من می‌کند؟ شما به وسیله‌ی طرح سوال مسیر و هدف تصمیم خود را مشخص می‌کنید.
در ادامه، برای پیدا کردن هدف دقیق‌تر می‌توانید از دیگران برای طرح سوال مشورت بگیرید. این مرحله به عنوان پایه‌های اساسی این تصمیم بسیار حائز اهمیت است. گاهی اوقات ممکن است ساعت‌ها زمان صرف کنید و چندین برگ سوال و جواب طرح کنید تا به نتیجه‌ی مطلوب دست پیدا کنید.
مرحله دوم: اطلاعات به دست آورید
پس از طرح پرسش و دریافت پاسخ، برای رسیدن به مهارت تصمیم‌گیری لازم است که اطلاعات کافی را در مورد تصمیم خود کسب کنید. به عنوان مثال، اگر شما تصمیم گرفتید برای تعطیلات به مناطق جنوبی سفر کنید، لازم است از آن محیط اطلاعات کافی داشته باشید تا به هنگام رسیدن به مقصد با مشکل رو به رو نشوید. دانستن اطلاعاتی از قبیل لوازم مورد نیاز، آب‌و‌هوای منطقه، هزینه‌های سفر،آداب و رسوم و … برای هر مسافر امری ضروری است.
منابع فراوان و قابل دسترسی برای به دست آوردن اطلاعات در زمینه‌های گوناگون وجود دارد که ارزان‌ترین و راحت‌ترین آنها جست‌وجو در اینترنت است. اما شما از روش‌های دیگری همچون مطالعه‌ی کتاب، مشورت با افرادی که قبلاً به این سفر رفته‌اند، مشاهده‌ی مستندات، شرکت‌های توریستی و گردش‌گری و… هم می‌توانید استفاده کنید.
مرحله سوم: اقدام کنید
این مرحله آخرین قدم برای کسب مهارت تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. البته نا‌گفته نماند که با توجه به نوع تصمیم و شرایط افراد ممکن است هر مرحله به چند زیر‌شاخه هم نیاز داشته باشد، اما به طور کلی، سه گام مهم در رسیدن به یک نتیجه‌ی مطلوب باید طی شود.
گام اول طرح سوال و رسیدن به جواب، گام دوم دریافت اطلاعات و گام سوم اقدام کردن است. اگر مراحل گفته شده را با دقت و تمرکز طی کرده باشید احتمال اینکه تصمیم شما به نتیجهای مطلوب برسد، بسیار زیاد است.
۱۱ توصیه‌ی مهم برای دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری
همه ما بنا بر شرایطی که داریم گزینه‌های مختلفی را انتخاب می‌کنیم. گاهی این انتخاب‌ها در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد؛ مانند تصمیم‌گیری برای رانندگی در خیابان اصلی یا فرعی. در آن لحظه، شما زمان زیادی برای فکر کردن و تصمیم‌گرفتن ندارید و باید یک گزینه را انتخاب کنید.
برخی از تصمیمات هم نیازمند صرف وقت و انرژی بیشتری هستند. در واقع تصمیمات مختلف کیفیت زندگی ما را تعیین می‌کند. گرفتن تصمیمات درست یک مهارت محسوب می‌شود. افراد زیادی برای یادگیری و بهبود عملکرد خود در زمینه‌ی تصمیم‌گیری آموزش می‌بینند؛ چرا که به این باور رسیده‌اند که آنچه در زندگیشان رخ می‌دهد حاصل تصمیمات و انتخاب‌هایی است که دارند. این افراد به مسائل با زاویه‌ای متفاوت نگاه می‌کنند. در ادامه، شما با مهم‌ترین توصیه‌ها برای دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری آشنا خواهید شد.
۱. موقعیت را به درستی تحلیل کنید
یکی از توصیه‌هایی که برای کسب مهارت تصمیم‌گیری وجود دارد، تحلیل موقعیتی است که قرار است راجع به آن تصمیم بگیریم. اگر آن موقعیت عادی باشد این کار به راحتی انجام می‌شود، اما زمانی که موقعیت پیچیده و مهم است، به چالش کشیده می‌شویم.
به عنوان مثال، اگر انتخاب رشته‌ی تحصیلی بدون شناخت و در نظر گرفتن توانایی‌ها و علایق ما صورت گیرد، بدون شک انتخابی اشتباه خواهد بود که آینده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۲. اعتماد به نفس خود را بالا ببرید
اعتماد بنفس خود را بالا ببرید. یقین پیدا کنید که هیچ کس بهتر از خودتان نمی‌تواند برای شما تصمیم بگیرد. زیرا این شما هستید که در شرایط فعلی زندگی می‌کنید و در آینده با عواقب خوب و یا بد تصمیمات خود مواجه می‌شوید.
تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی امری بسیار دشوار است اما شما می‌توانید با بالا بردن دانش، توانمندی‌ها و اعتماد‌به‌نفس خود در شرایط عادی آمادگی خود را برای روزهای پر‌چالش بالا ببرید.
در مواقعی که فکر می‌کنید مهارت تصمیم‌گیری را ندارید و نمی‌توانید از درست بودن تصمیمات خود اطمینان کسب کنید، کمک گرفتن از مشاور و یا روانشناسی که شما را راهنمایی کند، می‌تواند تاثیرات مثبتی در نتیجه‌ی انتخاب‌ها داشته باشد. ولی فراموش نکنید که همچنان تصمیم گیرنده‌ی نهایی خودتان هستید.
۳. به یاد داشته باشید هیچ تصمیمی اشتباه نیست
این موضوع را قبول کنید که هیچ تصمیمی اشتباه نیست. فقط باید توجه کنید که آیا انتخاب شما با ارزش‌ها و الویت‌های زندگیتان همسو است یا خیر.
این را به یاد داشته باشید هر تصمیمی که می‌گیرید امتیازاتی را به دست می‌آورید و در مقابل، امتیازاتی را از دست می‌دهید. شاید تصمیم شما با شکست روبه‌رو شود اما مهم این است که از انتخاب اشتباه خود تجربه کسب کرده‌اید.
۴. منظم فکر کنید
به‌منظور دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری یک چهار‌چوب منظم برای تصمیم‌گیری‌های خود مشخص کنید.
الویت‌بندی‌های خود را مثل یک برنامه روزانه در یک برگه یادداشت کنید. یادآوری آنها در کنار اهداف روزانه می‌تواند از بی‌نظمی فکری و تشویش ذهنی جلوگیری کند. زمانی که چند راه برای تصمیم‌گیری پیش رو دارید دلایل منفی و مثبت هر تصمیم را یادداشت کنید و تصمیمی را انتخاب کنید که درصد شکست آن کم باشد.
۵. نقاط ضعف خود را شناسایی کنید
تمایز اصلی انسان‌ها با یکدیگر، مهارت‌های آنها است. اینکه چگونه می‌توانیم از شرایط بحرانی عبور کنیم، از فرصت‌های به وجود آمده به نحو احسن استفاده کنیم و چقدر برای رسیدن به خواسته‌های خود تلاش می‌کنیم. در نهایت، کنار هم قرار گرفتن این جزئیات کوچک یک کل واحد را به نام شخصیت تشکیل می‌دهند.
شناسایی نقاط قوت و ضعف در رشد و شکل‌گیری شخصیت ما نقش بزرگی دارد چرا که برخی از ضعف‌های ما باعث می‌شود از مهارت‌های خود به درستی استفاده نکنیم. به عنوان مثال:
- احساساتی بودن در مواقعی که لازم است با جدیت و قاطعیت تصمیم بگیریم، سبب ایجاد مشکل می‌شود. عموماً افرادی که کنترلی بر عواطف و احساسات خود ندارند مرتکب اشتباهات زیادی می‌شوند که ماحصل رفتارهای هیجانی و مقطعی است. احساسات زیاد از تمرکز شما کاسته و سردرگمتان می‌کند.
- ترس از تصمیم‌گیری اشتباه یکی از مواردی است که به شدت شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تجربه‌کردن یک انتخاب اشتباه در زندگی الزامی برای تکرار شدن آن ندارد. همه‌ی افراد مرتکب اشتباه می‌شوند اما برنده کسی است که از اشتباهات خود درس بگیرد. بهتر است با ترس خود مقابله کنید. یک تصمیم اشتباه قرار نیست مهارت تصمیم‌گیری شما را تحت تاثیر قرار داده و مانعی برای برداشتن گام‌های بعدی حساب شود.
- وسواس فکری یکی از اختلالاتی است که سبب تضعیف مهارت تصمیم‌گیری می‌شود. این دسته از اختلالات که اغلب منشا ذهنی دارند، باید توسط افراد متخصص مورد بررسی قرار گرفته و درمان شود. چرا که بی‌توجهی به آن عواقب جبران‌ناپذیری را برای فرد به همراه دارد.
- افسردگی تاثیرات منفی زیادی در زندگی مبتلایان به آن دارد و به شدت قدرت تصمیم‌گیری را در آنها تضعیف می‌کند. فرد افسرده رفته‌رفته به فردی ناامید تبدیل می‌شود که این موضوع، مشکل را دو برابر می‌کند؛ زیرا هر تصمیمی که فرد ناامید بخواهد بگیرد در نظر او پایانی بجز شکست ندارد. این ضعف نه تنها در وجود شما بلکه در مهارت تصمیم‌گیری شما نیز تاثیرگذار است و انرژی مثبت را از وجودتان می‌گیرد.
۶. استدلال کنید
کسی که مهارت استدلال را در وجود خود تقویت کند، هنگام تصمیم‌گیری‌های مهم با منطق و دانش پیش می‌رود. این فرد به خوبی می‌داند استرس، نگرانی، اضطراب و… باعث می‌شود ذهن او بیهوده خسته شده و از انتخاب مطلوب و درست فاصله بگیرد. در نتیجه، استدلال موجب تسلط بیشتر و بهتر بر روی موضوع مدنظر می‌شود.
ذهن این افراد در شرایط خاص عملکرد بهتری دارد و به راحتی می‌تواند گزینه‌های پیش رو را بر اساس الویت‌بندی، نقاط قوت و ضعف، اعتقادات و باورهای خود تقسیم‌بندی کند. استدلال کردن باعث می‌شود فرد عقلانی و منطقی با مسئله پیش‌رو برخورد کند و به مهارت تصمیم‌گیری دست یابد. تصمیماتی که براساس عقل و منطق گرفته می‌شوند احتمال موفقیت بیشتری دارند.
۷. نتیجه‌ی هر انتخاب را پیش‌بینی کنید
پس از استدلال کردن لازم است که راه حل‌های پیش‌رو را مورد بررسی قرار دهید. نتایج انتخاب‌های خود را تا حد امکان پیش‌بینی کنید. هرچند که ممکن است گاهی اتفاقات از قبل پیش‌بینی نشده شما را غافلگیر کند، اما بالا بردن مهارت تصمیم‌گیری به مرور از شما فردی ذهن‌آگاه می‌سازد که در کمترین زمان می‌تواند بهترین راه حل‌ها را انتخاب کند.
۸. خلاقیت به خرج دهید
تاثیر خلاقیت را در رسیدن به مهارت تصمیم‌گیری و حل مشکلات دست کم نگیرید.
گاهی با ترکیب کردن دو گزینه از انتخاب‌های پیش رو، می‌توانید به نتیجهای فوق العاده دست پیدا کنید. برای رسیدن به اوج شکوفایی و خلاقیت لازم است که نگاهی دقیق و موشکافانه به مسائل داشته باشید.
۹. وقت شناس باشید
تصمیم‌گیری همیشه مربوط به شرایط سخت و چالشی نیست. اینکه چه لباسی بپوشید، چه مسیری را انتخاب کنید تا زودتر به مقصد برسید، چه آهنگی گوش دهید، برای ناهار چه غذایی درست کنید و… جز نمونه‌های کوچکی از تصمیم‌گیری است.
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در کسب مهارت تصمیم‌گیری بالغانه باید به آن توجه کنید ساعات و روز هفته است. به نظر شما تصمیم‌گیری در ساعات پایانی روز برای یک پروژه‌ی بزرگ که برای آن وقت و سرمایه‌ی زیادی صرف شده کار درستی است؟
مسلماً پاسخ شما منفی است. چرا که در آن ساعات بخش زیادی از انرژی شما برای رسیدگی به امورات دیگر استفاده شده و ممکن است خستگی یا تمرکز پایین بر ذهن شما غلبه کند و نتوانید تمام جوانب تصمیم خود را بسنجید.
عموماً افراد در اوایل روز فعال‌تر هستند، تمرکز بیشتری دارند و به دنبال آن، ذهن آمادگی بیشتری برای تجزیه و تحلیل مسائل دارد. اما با رسیدن به ساعات پایانی روز رفته‌رفته مغز شما خسته و مقدار قابل توجهی از انرژیتان کاسته می‌شود. این مسئله در مورد روزهای هفته هم صدق می‌کند.
۱۰. در شرایط غیرعادی تصمیم نگیرید
همه‌ی ما در طول روز طیف گسترده‌ای از احساسات را تجربه می‌کنیم که مدام در حال تغییر است. غم، شادی، عصبانیت، استرس، ترس، ناامیدی و… که همگی بر قدرت تصمیم‌گیری ما تاثیر می‌گذارند.
اعمال کردن این نکته برخلاف خواندن و نوشتن آن کار دشواری است؛ اما سعی کنید در لحظاتی که موج شدیدی از احساسات به سمت شما هجوم می‌آورد، از گرفتن تصمیمات مهم که قابل جبران نیستند پرهیز کنید.
حتماً شما هم تا به حال در مورد افرادی شنیده‌اید که در لحظه‌ی عصبانیت تصمیمات و اقدامات جبران‌ناپذیری گرفته‌اند یا در هنگام شادی وعده‌هایی به دیگران داده‌اند که بعدها از عمل کردن به آن شانه خالی کردند. این دسته از تصمیمات که در شرایط غیرعادی گرفته می‌شوند نتیجهای بجز پشیمانی نخواهند داشت.
۱۱. صبور باشید
بهتر است برای تصمیماتی که می‌گیرید عجله نکنید. حتی در مواقعی که زمان کمی برای تصمیم‌گیری دارید سعی کنید از دیگران مشورت بگیرید یا با استفاده از قلم و کاغذ آنچه در ذهنتان می‌گذرد را مکتوب کنید.
اگر شما با برنامه و هدف پیش بروید و همیشه برای خود مرزهایی را از قبل تعیین کرده باشید، کمتر در شرایطی قرار می‌گیرید که غافلگیر شوید.
شتاب‌زدگی از تمرکز ذهن میکاهد. نفس عمیق بکشید و با خونسردی مراحل یاد شده را برای دستیابی به مهارت تصمیم‌گیری در ذهن مرور کنید. وقت بگذارید و جوانب را بسنجید.
فراگیری مهارت تصمیم‌گیری یک اقدام مهم برای بالا بردن کیفیت زندگی فردی و اجتماعی
ما در این مقاله، به تعریف جامعی از تصمیم‌گیری پرداختیم؛ راهکارهایی برای بالا بردن مهارت تصمیم‌گیری معرفی کردیم و در مورد انواع تصمیم‌گیری و عوامل موثر بر آن به تفصیل توضیح دادیم.
شایان ذکر است که تصمیم‌گیری یک مقوله بزرگ و پیچیده‌ای است که به دلیل تنوع در افکار و روحیات هر شخص به بخش‌های کوچکی تقسیم می‌شود.
آنچه در این مقاله گفته شد، تنها به عنوان یک قاعده‌ی کلی برای افزایش قدرت تصمیم‌گیری در جنبه‌های گوناگون قابل استفاده است. امید است که مطالعه‌ی این مطلب شما را در افزایش مهارت تصمیم‌گیری یاری دهد.
