چگونه والدین کنترل‌گری نباشیم

همه پدر و مادرها می‌خواهند که فرزندشان از همه لحاظ موفق و بهترین باشد و برای همین، همه‌ی تلاش‌شان را می‌کنند که بهترین‌ها رو برای فرزندشان مهیا کنند، اما گاهی خواسته یا ناخواسته، با رفتارهای اشتباه، نه تنها به رشد و پیشرفتش کمکی نمی‌کنند، بلکه باعث آسیب‌هایی به او می‌شوند که گاهی غیرقابل جبران است.

در ادامه با یکی از این رفتارها که والدین سمی آن را انجام می‌دهند آشنا می‌شویم و آن را با هم بررسی می‌کنیم.

والدین کنترل‌گر

دکتر والتر میشل، روانشناس و نظریه‌پرداز آمریکایی می‌گوید: «والدین کنترل‌گر تمایل بیش از حدی برای محافظت از فرزندانشان دارند و مدام نگران آن‌ها هستند. بیشتر اوقات برنامه‌های ریز و درشت فرزندشان را مدیریت می‌کنند و همیشه به‌دنبال آن‌اند که همه‌چیز را برای فرزندشان راحت‌تر کنند».

والدین کنترل‌گر چه کسانی هستند؟

والدین کنترل‌گر، که گاهی اوقات والدین هلیکوپتری یا برف‌روب نیز نامیده می‌شوند، با تلاش برای حذف هر گونه مانعی که می‌تواند برای مهارت‌های رشدی مضر باشد، محیط اطراف کودک خود را دیکته می‌کنند. اگر این رفتارها برای نسل‌ها اتفاق افتاده باشد، نشانه‌های کنترل والدین، مانند تنبیه شدید یا حفظ حریم خصوصی کم، می‌تواند به اشتباه عادی تلقی شود. گاهی اوقات این رفتارها از عشق و نگرانی زیاد ناشی می‌شود زیرا والدین می‌خواهند فرزند خود را از درد محافظت کنند.

فرزندپروری کنترل‌شده زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا هر دو والدین همیشه فرزندان خود را زیر نظر داشته باشند. نشانه‌های فرزندپروری کنترل‌کننده، والدینی هستند که بیش از حد درگیر، انتقادپذیر، مشروط عشق می‌ورزند، مهربانی یا همدلی نشان نمی‌دهند و رفتارهای دیگری از خود نشان می‌دهند.

نشانه‌های والدین کنترل‌گر چیست؟

والدین کنترلگر تمایل بیش از حدی برای محافظت از فرزندانشان دارند و مدام نگران آن‌ها هستند. بیشتر اوقات برنامه‌های ریز و درشت فرزندشان را مدیریت می‌کنند و همیشه به‌دنبال آن‌اند که همه‌چیز را برای فرزندشان راحت‌تر کنند.

در اینجا به چند مورد از نشانه های والدین کنترلگر اشاره خواهیم داشت:

دخالت در همه چیز:

والدین کنترل‌گر در تمامی امور فرزند از جمله تحصیلی، شغلی، زندگی شخصی و اجتماعی دخالت مستقیم و غیرمستقیم دارند و سعی می‌کنند تصمیمات تحصیلی، شغلی و زندگی اجتماعی فرزند را دیکته کنند.

استفاده از تاکتیک‌های دستکاری:

والدین کنترل‌گر معمولاً برای کنترل فرزندان خود از دستکاری هیجانی (دستکاری عاطفی) استفاده می‌کنند. به طور مثال، این والدین دائماً به فرزندان خود یادآوری می‌کنند که بخاطر تمام محبت ها و فداکاری هایی که برای او کرده‌اند، فرزند همواره مدیون آن‌هاست، یا اینکه چقدر برای بزرگ کردن آن‌ها زحمت کشیده‌اند و فرزندان همواره به آن‌ها بدهکار خواهند بود.

عشق مشروط:

یکی دیگر از نشانه‌های والدین کنترل‌گر داشتن عشق مشروط نسبت به فرزند است. . عشق آزادانه یا بدون توقع از والدین کنترل‌گر به فرزند داده نمی‌شود. به عنوان مثال یک نمونه از این رفتار آن است که فرزند تنها تحت شرایطی که کار درستی انجام دهد یا نمره‌ی خوبی در مدرسه کسب کند، او را تحسین و تشویق خواهند کرد.

تقاضای اطاعت:

در خانه ای که والدین کنترل گر دارند، قوانین سفت و سخت اجباری و غیرواقعی و غیرمنعطف وضع و اجرا خواهد شد. در چنین شرایطی فرزند احساس فشار بالایی را تجربه نموده و هرگز فرصت تجربه‌ی فضای امن و آزاد فرزندپروری را نخواهد داشت.

مجازات‌های سختی که با جرم مطابقت ندارد:

والدین کنترل‌گر معمولاً گذشت و بخشش بسیار پایین و محدودی دارند. این والدین هر عمل اشتباهی را مورد تنبیه قرار داده و دائم به دنبال سرزنش، توهین، تحقیر و تصحیح فرزند خود هستند. هرگونه تخلف جزئی منجر به از دست دادن کامل امتیازات، وسایل الکترونیکی یا زمین‌گیری بیش از حد می‌شود.

فقدان همدلی و احترام:

والدین کنترل گر در ایجاد فضای همدلانه و انعکاس احساس به فرزندان خود، دچار ضعف جدی هستند. زمانی که فرزندشان کار مثبتی انجام داده و یا موفقیتی کسب کرده، آن‌ها ممکن است بگویند، “اتفاق خاصی نیفتاده، تو خیلی شلوغش کردی”، یا “کار خاصی نکردی، باید بهتر از اینا عمل کنی”، یا “می‌توانستی بهتر انجامش بدهی.”

فقدان فضا برای رشد فردی:

در چنین خانواده‌ای فرزندان امکان شکل دادن نظر شخصی، باورها و ارزش‌ها، احساس فردیت و منیت را نخواهند داشت. تمام آنچه فراهم می‌شود، امکان پیروی بی‌چون و چرا از افکار و خواسته‌های والد است. آن‌ها فضایی برای شکل دادن به نظر‌ها، باورها، حس، سبک، آرزوها و موارد دیگر ندارند.

از بین بردن یا حریم خصوصی کم:

والدین کنترل‌گر بر این باور است که کودک باید تمامی مسائل و فعالیت‌های خود را با والد در میان بگذارد و هیچ جنبه‌ای از زندگی او خصوصی نمی‌باشد. در نتیجه والدین کنترل‌گر دائم در حال بررسی و تفتیش وسایل و زندگی کودک خود و بازجویی درباره امور مختلف از او هستند.

انتقادگری دائمی و پرسش‌گری درباره تک‌تک رفتارها و تصمیمات:

از نظر والدین کنترل‌گر تمام تصمیمات کودک اشتباه است، مگر آنکه آن‌ها با آن تصمیم موافق باشند، حتی اگر این تصمیم تاثیری بر آن‌ها نداشته و یا ارتباطی به آن‌ها نداشته باشد.

استانداردهای دست نیافتنی یا کمال گرایانه:

بسیاری از والدین کنترل‌گر، فرزندان خود را تحت فشار قرار می‌دهند تا در زمینه تحصیلی، ورزشی یا باشگاهی، داوطلبانه، و تعهدات اجتماعی یا خانوادگی موفق شوند و اهداف متعالی و بسیار بالاتر از سطح سنی و توانایی آن‌ها، و از این طریق فرزند خود را به سمت کمالگرایی منفی و نامطلوب هدایت می‌کنند.

گرفتن حق انتخاب از فرزندان

یکی دیگر از نشانه‌های والدین کنترل‌گر این است که بیشتر مواقع حق انتخاب را از فرزندشان می‌گیرند، دوستان و فعالیت‌های روزانه فرزندشان را خودشان انتخاب می‌کنند. همیشه خود را وارد بازی بچه می‌کنند و اجازه نمی‌دهند فرزندشان کمی با خودش خلوت کند و تنهایی سرگرم باشد.

والدین هلیکوپتری بیش از حد محافظت‌کننده و کنترل‌گرند و جالب اینجاست که این نقش محافظ را مسئولیت و وظیفه خودشان می‌دانند. دکتر کارولین دایچ، نویسنده کتاب اختلالات اضطرابی می‌گوید: «والدین هلیکوپتری همیشه در قبال تجربیات و به‌ویژه موفقیت‌ها یا شکست‌های فرزندانشان خود را مسئول می‌دانند. این افراد به نقش پررنگ خود در زندگی فرزندشان بسیار افتخار می‌‌کنند و معتقدند که این شیوه فرزندپروری هیچ مشکلی ندارد!»

انواع کنترل والدین به چه صورت است؟

انواع مختلف کنترل والدین به طور مستقیم بر کودکان، نوجوانان و بزرگسالان تأثیر می‌گذارد و بر تنظیم عاطفی و رفاه عمومی آن‌ها با افزایش سن تأثیر می‌گذارد. به این ترتیب، استفاده از تکنیک‌های متناسب با سن برای تشویق استقلال، ایجاد مهارت‌های حل مسئله و افزایش توانایی مدیریت استرس ضروری است.

سه نوع کنترل والدین عبارتند از:

کنترل رفتاری:
کنترل رفتاری به تلاش والدین برای تنظیم و نظارت بر رفتار فرزند اشاره دارد. کنترل رفتاری نامناسب می‌تواند فرصت‌ها را برای ایجاد استقلال و خودکارآمدی محدود کند و بر رشد عاطفی و روابط و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
کنترل روان‌شناختی:
این سبک از کنترل شامل بکارگیری روش‌های دستکاری جهت کنترل یا ایجاد فشار بر فرزند در جهت مورد انتظار والد است، روش‌هایی نظیر ایجاد احساس گناه، شرم، رهاشدگی، طرد هیجانی، و احساسات خارج از دسترس شامل دستکاری روانشناختی هستند.
فرا والدگری (بیش از حد والدین):
در چنین سبک کنترلگری والد با سطوح بالایی از محبت، گرمی، حمایت و کنترل، فضای خانوادگی ایجاد می‌کند که کودک احساس استقلال و فردیت بسیار محدودی را در آن تجربه خواهد نمود.

اثرات منفی رفتارهای والدین کنترل‌گر بر فرزند:

کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس فرزند
تقویت‌نشدن مهارت‌های مقابله‌ای فرزند
افزایش اضطراب فرزند
توسعه‌نیافتن مهارت‌های زندگی
ممانعت از خودکارآمدی فرزند

اثرات منفی رفتارهای والدین کنترل‌گر در بزرگسالی:

کسانی که با والدین کنترل‌گر بزرگ شده‌اند و در کودکی بیشتر ابعاد زندگی‌شان تحت کنترل دقیق قرار داده شده بوده، از ویژگی‌های بخصوصی برخوردارند که آن‌ها را از بقیه متمایز می سازد.

۱– کمال‌گرا هستند.

فرزندان والدین کنترل‌گر اغلب میل به کمالگرایی دارند. به گفته کارشناسان، فرزندانی که اغلب فعالیت‌های آن‌ها از سوی والدین‌شان مورد انتقاد قرار می‌گرفته، و والدین‌شان دائم از آن‌ها انتقاد می‌کردند که باید بهتر عمل کنند، به همین دلیل، تبدیل به شخصی شده اند که می‌خواهد همه چیز را به گونه ای انجام دهند که مورد هیچ انتقادی قرار نگیرند. همین امر باعث بروز کمالگرایی در آن‌ها شده است.

۲– تصمیم‌گیری برایشان دشوار است.

یکی از مشکلات بزرگ شدن با والدینی که بیشتر اوقات به جای فرزندشان تصمیم می‌گرفتند این است که حالا در بزرگسالی تصمیم گیری برای او اغلب یک چالش تمام عیار است. معمولاً فرد در کودکی حق انتخاب محدودی داشته و به آنچه که والدینش برایش تعیین می‌کردند عمل می‌کرده و اکنون نمی‌تواند تصمیم بگیرد.

۳– بیش از حد مسئولیت پذیر هستند.

شاید متوجه شده باشید که بعضی افراد، بیشتر اوقات در حال عذرخواهی کردن هستند، حتی برای چیزهایی که نقشی در آن نداشته اند. بزرگ شدن در محیطی که در آن اغلب مسئول چیزهایی دانسته می‌شدند که کنترلی روی آن‌ها نداشتند، این ذهنیت را در آن‌ها به وجود آورده که باید باری را بر دوش بکشند که به آن‌ها تعلق ندارد.

۴– برقراری روابط نزدیک برایشان دشوار است.

فرزندانی که والدین بیش از حد کنترل‌گر داشته‌اند، ممکن است برقراری روابط عمیق با دیگران برایشان دشوار باشد. آن‌ها برای بیان افکار و عقایدشان و در میان گذاشتن احساسات‌شان دچار تردید می‌شوند. یا نگرانی بیش از اندازه ای درباره‌ی طرز فکر دیگران از خودشان دارند، یا حتی ممکن است نگران باشند که اگر زندگی خودشان را بسازند، والدین‌شان احساس تنهایی کنند.

۵– دائماً به خودشان شک دارند.

کسانی که با والدینی بزرگ شده‌اند که دائماً آن‌ها را کنترل می‌کردند، در بزرگسالی ممکن است با “خود تردیدی” دست به گریبان باشند. آن‌ها یک منتقد درونی دارند که لحظه ای ساکت نمی‌شود و آن‌ها را پیوسته درگیر نگرانی، کمالگرایی و اضطراب می‌کند.

۶– ترس از شکست دارند.

برای کسانی که با والدین کنترل‌گر بزرگ شده‌اند، شکست اغلب می تواند بدترین نتیجه‌ی ممکن باشد. آن‌ها که با این طرز فکر بزرگ شده‌اند که باید به هر قیمتی جلوی شکست خوردن‌شان را بگیرند و حالا، ترسی نهادینه شده از اشتباه کردن یا ناتوانی در برآورده کردن توقعات دیگران از خود دارند.

چطور والدین کنترل‌گری نباشیم؟

مانع مستقل‌شدن فرزندتان نشوید

مستقل‌شدن فرزند فرآیندی تدریجی است. احتمالاً از همان دوران کودکی این جملات را از فرزندتان می‌شنوید: «می‌خوام خودم انجامش بدم» یا «خودم می‌تونم». گفتن این جملات ابراز نیاز او به مستقل‌شدن و اولین گام برای حرکت به سوی استقلال بیشتر است. با نظارت غیرمستقیم اجازه بدهید فزندتان کارهای شخصی‌اش را خودش انجام بدهد؛ حتی اگر صدها بار در این مسیر اشتباه کند و شکست بخورد. به فرزندتان آزادی متناسب با سن او بدهید. با این کار به فرزندتان نشان می‌دهید که به او اعتماد دارید و به رشد فردی‌اش احترام می‌گذارید. با تکرار محول‌کردن کارها به فرزندتان هم به‌تدریج استقلال او افزایش می‌یابد و هم شما از نقش والدگری کنترل‌گرانه فاصله می‌گیرید.

به فرزندتان اجازه بدهید نظراتش را بیان کند

تمایلات مختلف در وجود هر انسانی نهادینه شده‌اند. به‌خاطر همین است که سبک غذاخوردن، خوابیدن و بازی‌کردن هر کودکی با دیگری متفاوت است. کودکان از همان سال اول زندگی که هنوز توانایی صحبت‌کردن و بیان جملات واضح را ندارند، با ایما و اشاره و حرکات مختلف شما را با سرگرمی‌ها، بازی‌ها و غذاهای موردعلاقه‌شان آشنا می‌کنند. به فرزندتان اجازه بدهید درباره علاقه‌مندی‌هایش صحبت کند و نظراتش را بیان کند.

به فرزندتان حق انتخاب بدهید

فرزندان باید همه چیز را بیاموزند، از جمله اینکه چگونه انتخاب‌های عاقلانه‌ای داشته باشند. از همان سال‌های ابتدایی زندگی به کودک حق انتخاب بدهید. مثلا از کودک خردسالتان بپرسید: «به‌عنوان میان‌وعده دوست داری چی بخوری؟» یا «دوست داری کدوم لباس رو بپوشی؟»

از طریق این آزمون و خطاها علاوه بر اینکه اعتمادبه‌نفس کافی برای انتخاب‌های درست را به فرزندتان می‌دهید، خودتان هم از نقش همیشگی ناظر فاصله می‌گیرید.

انتظارات ازپیش‌تعیین‌شده خود را کنار بگذارید

مهم‌ترین گام در جهت کاهش رفتارهای کنترل‌گرانه، کنارگذاشتن توقعات بی‌جا است. هر پدر و مادری برای فرزندش امید و آرزوهایی دارد. اما آیا تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که با تلاش برای جهت‌دهی به فرزندتان و برآورده‌کردن انتظارات شما، او را از علایق و استعدادهایش دور می‌کنید؟

به فرزندتان کمک کنید علایق و استعدادهایش را کشف کند و در صورت نیاز او را راهنمایی کنید. با این کار به بهترین شکل ممکن به فرزندتان نشان می‌دهید که برای علایق او ارزش قائلید و در هر شرایطی کنارش هستید.

نتیجه گیری

همه‌ی پدر و مادرها دوست دارند فرزندانی شاد، سالم و موفق داشته باشند. بخش زیادی از رفتارهای والدین در شکل‌گیری آینده‌ی فرزندان موثر است. فرزندان شما با تجربه‌هایی که در کودکی کسب می‌کنند و رفتارهایی که از شما می‌بینند، بزرگ می‌شوند و شخصیت آن‌ها شکل می‌گیرد. پس برای رشد بهتر فرزندان، همیشه رفتارهای خود را بررسی کنید و هر جا که نیاز بود، بدون تعصب اصلاحاتی را انجام دهید.

والدین کنترل‌گر با هدف پیشگیری از شکست‌خوردن و ناکامی فرزندشان مدام مراقب او هستند و مانند هلیکوپتری که در حال پرواز است تمام رفتارها و فعالیت‌های فرزندشان را زیر نظر می‌گیرند. با جوانب منفی این شیوه فرزندپروری آشنا شدید، اگر تابه‌حال والدی کنترل‌گری بوده‌اید، سعی کنید با گام‌های کوچک کم‌کم کنترل‌کردن مداوم فرزندتان را کنار بگذارید و به پرورش استقلال او کمک کنید. همچنین باید این نکته را به خود یادآوری کنید که «والدین کامل و بدون نقص» وجود ندارد؛ اما والدین ایده‌ال تلاش می‌کنند تا هر روز بهتر از قبل باشند و رفتارهای اشتباه خود را اصلاح می‌کنند.

دکتر ویدا فلاح، روانشناس، مدرس و مشاور دوره‌های روانشناسی و توسعه فردی همواره این نکته مهم را یادآور می‌شوند که

تمامی مهارت‌ها قابل یادگیری هستند، پس با مطالعه و آموزش دیدن، زندگی بهتری برای خودتان بسازید.

برای کسب اطلاعات بیشتر از دوره‌های زیر استفاده کنید. و نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.