چگونه هیجانات خود را بشناسیم؟

هیجانات یکی از مهم‌ترین شیوه‌های ابراز احساسات و عواطف درونی ما است. هرآنچه در قالب رفتار نمود پیدا می‌کند نشانه‌ای از واقعیت‌های درونی ما دارد. شاید بهتر باشد این سوال را از خودمان بپرسیم که: وقتی در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که برایمان خوشایند نیست، چگونه واکنش نشان می‌دهیم؟ آیا می‌توانیم هیجانات خود را مدیریت کنیم؟

موقعیتی را تصور کنید که یک نفر در مورد مدل مو، لباس، آرایش یا ظاهر شما نظر منفی خود را بیان کند، همکارتان نقاط ضعف شما را در جسله‌ای علنی اعلام کند و یا همسرتان در جمع خانوادگی یا دوستانه از خصوصیت یا ویژگی اخلاقی شما ایراد بگیرد، چه احساسی به شما دست می‌دهد و چطور با این مسائل مواجه می‌شوید؟

طبیعتاً این قبیل رویدادها برای هیچکس خوشایند نیست. شما ممکن است که در مواجه با نمونه‌های بالا و مشابه آن، واکنش‌های متفاوتی به صورت مناسب یا نامناسب ابراز کنید. اما سوالی که در اینجا باید به آن توجه شود این است که چگونه هیجانات خود را بشناسیم و آن‌ها را مدیریت کنیم. خواندن این مقاله می‌تواند به شما در این امر یاری رساند.

شناخت هیجانات

هیجانات، احساسات و واکنش‌های احساسی قدرتمندی هستند که به تجربیات محیطی و درونی ما واکنش نشان می‌دهند. این احساسات تأثیر عمیقی بر سلامت روان، تعاملات اجتماعی و حتی موفقیت‌های فردی و حرفه‌ای دارند. به همین دلیل، شناخت و مدیریت صحیح هیجانات به عنوان یکی از مهارت‌های حیاتی برای بهبود کیفیت زندگی شناخته می‌شود.

هیجانات واکنش‌هایی هستند که بر اساس محرک‌های خارجی (مانند یک رویداد خاص یا ناگوار یا موقعیت شغلی) یا داخلی (مانند افکار منفی یا مثبت) شکل می‌گیرند. هیجانات معمولاً شامل مولفه‌های فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری می‌شوند که فرد را به کنش و واکنش وادار می‌کند. شناخت دقیق هیجانات و تمایز آنها از یکدیگر، اولین گام در جهت مدیریت درست احساسات است.

انواع هیجانات

انواع هیجانات به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. از جمله این دسته‌بندی‌ها می‌توان به:

هیجانات اولیه و ثانویه:

هیجانات اولیه هیجان‌هایی هستند که همه ما بدون یادگیری قبلی و به صورت ذاتی آنها را تجربه می‌کنی،. مانند ترس، خشم، غم و شادی، واکنش‌هایی جهانی هستند که در تمامی فرهنگ‌ها و جوامع یافت می‌شوند.

در دهه ۱۹۷۰ روانشناسی به نام پاول اکمن شش هیجان اصلی را به عنوان هیجانات پایه‌ای و اولیه معرفی کرد که عبارتند از:

خشم
غم
شادی
ترس
تعجب
انزجار

هیجانات ثانویه در واقع واکنش‌های هیجانی نسبت به هیجانات اولیه هستند و به دنبال بروز هیجانات اولیه رخ می‌دهند. در برخی موارد هیجانات ثانویه می‌توانند ترکیبی از هیجانات اولیه باشند، مانند حسادت و خجالت بر اساس تجربیات شخصی و فرهنگی شکل می‌گیرند و پیچیده‌ترند.

هیجانات خوشایند و ناخوشایند:

هیجانات خوشایند مانند شادی و عشق به ارتقای احساسات مثبت و بهبود سلامت روانی کمک می‌کنند، در حالی که هیجانات ناخوشایند مانند ترس، خشم و اندوه ممکن است به رفتارهای مخرب منجر شوند.

دوره – هوش هیجانی، هوش عاطفی (به‌روزرسانی شد)

مدیریت هیجانات

مدیریت هیجانات به معنای توانایی کنترل و هدایت این احساسات به شیوه‌ای سازنده و مفید است. این مهارت به افراد اجازه می‌دهد تا در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا یا چالش‌های روزمره، از واکنش‌های هیجانی ناپایدار خودداری کنند. یکی از اصول مهم مدیریت هیجانات، آگاهی از احساسات خود و پذیرش آنهاست.

تحقیقات نشان داده که سرکوب هیجانات منفی می‌تواند به مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب منجر شود، اما تجربه و ابراز درست این هیجانات می‌تواند به کاهش استرس و بهبود روابط اجتماعی کمک کند.

استراتژی‌های مؤثر برای مدیریت هیجانات:

1. ذهن‌آگاهی (Mindfulness):

این تکنیک به افراد کمک می‌کند تا در لحظه حضور داشته باشند و هیجانات خود را بدون قضاوت تجربه کنند. ذهن‌آگاهی ابزار قدرتمندی برای کاهش استرس و بهبود تنظیم هیجانی است.

2.تنفس عمیق و تمرین‌های آرام‌سازی:

در شرایط استرس‌زا، تنفس عمیق می‌تواند واکنش‌های فیزیولوژیکی بدن را کاهش دهد و به فرد کمک کند تا بهتر با هیجانات خود کنار بیاید.(مدیتیشن)

3. ایجاد فاصله زمانی:

در مواجهه با هیجانات قوی، فاصله گرفتن از موقعیت و دادن زمان به خود برای فکر کردن، می‌تواند از واکنش‌های عجولانه و ناپایدار جلوگیری کند.

اهمیت مدیریت هیجانات

مطالعات نشان می‌دهند که مدیریت هیجانات نه تنها به بهبود سلامت روان کمک می‌کند، بلکه روابط اجتماعی را نیز تقویت می‌کند. افرادی که مهارت‌های تنظیم هیجانی قوی دارند، توانایی بیشتری برای ایجاد و حفظ روابط مثبت دارند و در مواجهه با تعارضات، بهتر عمل می‌کنند. علاوه بر این، توانایی مدیریت هیجانات به افزایش عملکرد در محیط کار و موفقیت حرفه‌ای نیز منجر می‌شود

تأثیرات عدم مدیریت هیجانات

اگر هیجانات به درستی مدیریت نشوند، ممکن است به مشکلات جدی مانند استرس مزمن، کاهش بهره‌وری و تخریب روابط اجتماعی منجر شوند. برای مثال، سرکوب هیجانات منفی مانند خشم می‌تواند به واکنش‌های پرخاشگرانه یا مشکلات جسمی مانند افزایش فشار خون منجر شود. در مقابل، ابراز سالم این هیجانات به افراد کمک می‌کند تا به شکلی سالم و منطقی با چالش‌ها و ناکامی‌ها مواجه شوند

رابطه بین شناخت هیجانات و سلامت روان

شناخت و آگاهی از هیجانات یکی از عوامل کلیدی در بهبود سلامت روان است. زمانی که فرد هیجانات خود را می‌شناسد و به درستی از آنها آگاه می‌شود، قادر است به جای واکنش‌های غریزی و بدون تفکر، تصمیمات آگاهانه‌تر و منطقی‌تری بگیرد. این آگاهی هیجانی به چند طریق به سلامت روان کمک می‌کند:

1. کاهش استرس و اضطراب:

افراد با یادگیری تشخیص هیجانات و نحوه مدیریت آنها می‌توانند بهتر با چالش‌های زندگی مقابله کنند. برای مثال، زمانی که فرد از احساسات خود به‌خوبی آگاه است، می‌تواند موقعیت‌های استرس‌زا را با آرامش بیشتری مدیریت کند و از افزایش اضطراب جلوگیری کند. (دوره مدیریت استرس – دوره مدیریت اضطراب )

2. ارتقای سلامت روان:

آگاهی از هیجانات باعث می‌شود افراد به احساسات خود پاسخ متناسب‌تری دهند و از رویارویی‌های احساسی بی‌مورد پرهیز کنند. این موضوع به ایجاد تعادل روانی و جلوگیری از فرسودگی هیجانی کمک می‌کند.

3. افزایش خودآگاهی و خودکنترلی:

شناخت هیجانات به افراد اجازه می‌دهد تا در لحظه‌های چالش‌برانگیز، با استفاده از ابزارهایی مانند ذهن‌آگاهی و تفکر منطقی، هیجانات خود را بهتر کنترل کنند. این توانایی باعث تقویت خودآگاهی و اعتماد به نفس می‌شود و افراد را قادر می‌سازد تا به جای اینکه قربانی هیجانات خود باشند، آنها را به درستی مدیریت کنند.

این فرآیند شناخت هیجانات بویژه در مواجهه با مشکلات روزمره، استرس و موقعیت‌های پرتنش بسیار مهم است. مهارت‌های تنظیم هیجانی به افراد کمک می‌کند تا با خودآگاهی بالاتر به زندگی روزمره خود نگاه کنند و به این ترتیب، از بسیاری از آسیب‌های روانی پیشگیری شود.

نتیجه‌گیری

شناخت و مدیریت هیجانات یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و سلامت روان است. از طریق تمرین مهارت‌های مدیریت هیجانی مانند ذهن‌آگاهی و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی، می‌توان به بهبود کیفیت زندگی، تقویت روابط اجتماعی و کاهش استرس کمک کرد. شناخت انواع هیجانات و راهبردهای مناسب برای کنترل آنها نه تنها به بهبود عملکرد فردی منجر می‌شود، بلکه در بهبود روابط اجتماعی و حتی موفقیت‌های حرفه‌ای نیز نقش کلیدی دارد.

دکتر ویدا فلاح، روانشناس، مدرس و مشاور دوره‌های روانشناسی و توسعه فردی همواره این نکته مهم را یادآور می‌شوند که

تمامی مهارت‌ها قابل یادگیری هستند، پس با مطالعه و آموزش دیدن، زندگی بهتری برای خودتان بسازید.

برای کسب اطلاعات بیشتر از دوره هوش هیجانی، هوش عاطفی و دوره‌های زیر استفاده کنید.